قضا در نظم پارسی
(با تکیه بر حقوق کیفری)
ویراست دوم در سه جلد
تحقيق، گردآوری، تدوين و تحشیه:
احمد میرزنده دل
ناشر: نشر مجمع ذخائر اسلامی
سال نشر: ۱۴۰۱خورشیدی
سخن مؤلّف بر ویراست دوم
چـراغ عــدل هـر جـا سـر فــروزد
فـروغـش، ظلـم را خـرمـن بسـوزد. (فانی خویی)
به نام او که واحد و وحید است در نام و در نشان، قادر و قدیر است از ازل تا جاودان، رحمان و رحیم است بر گنهکاران و غفور و غفّار است بر جرم مجرمان.
از فروردین ماه سال 1394 که کتاب "قضا در نظم پارسی" با هدف نمایاندن بازتاب مباحث گوناگون مرتبط با علم حقوق، به ویژه حقوق جزا در گسترة شعر فارسی سامان یافته، به چاپ رسید و با توجّه به استقبالی که از سوی مخاطبان ارجمند صورت گرفت، همواره تلاشم بر آن بود که ضمن تتمیم و تکمیل مطالب درج شده در کتاب که بنای آن بر مبانی حقایق، معارف، نصایح و مواعظ استوار بود و رعایت جوانب عدالت، انصاف و دادگستری را دست افزار حصول نیکنامی و سرفرازی معرّفی نمود، به مدد ابیات دلنشینِ بر لوح بیان نگاشتة معنی پردازانِ سخن سازی که به سطری، داستانی بیان کنند و به بیتی، حکایتی و کلامشان را در دل نشست دیگر است، عروس مضمون را هرچند که به اقتضای مفاهیم حقوقی، خاصّه مباحث حقوق کیفری، در معنی خشونت آمیز، بلکه خون چکان باشد، به افسون کلام و تأثیر بیان، از لباس الفاظ دلپذیر و کلمات دلچسب، زینتِ دلفریب و آرایشِ دلربا دهند، چندان که به دلارامی، دل و جان، بلکه روح و روان خوانندة زنده دل را مسخَّر نموده، به دلدادگی چنان شیفتة خود نماید که بار بار یکّه بیتی را خوانده، از ژرفای معنای آن در شگفت بماند.
از این رهگذر، ابیات شاهد دیگر مصطلحات حقوقی که در ویراست نخست ذکری از آنها به میان نیامده بود را نیز به این مجموعه افزودم. تفحّص شش سالة پس از چاپ ویراست نخست در مراجع اصیل و معتبر مکتوب و دیجیتال نسخ خطّی، به ویژه یادنامه ها و سرگذشت نامه های شعرا که موسوم به تذکرة الشّعراست، نویافته هایی بس بدیع از سخنورانی که از لطف سخن خداداد، کلامشان از قانون حکمت بیرون نیست را به ارمغان آورد که موجب افزایش قریب به سه برابری حجم مطالب گردید و به تبع آن، بازنگری در ساختار فصل بندی موضوعی کتاب را ایجاب نمود.
افزودن مقدّمة انگلیسی که مجال نگارش آن در ویراست اوّل نبود و نیز اضافه کردن پانوشت های توضیحی و تشریحی مرتبط با اشعار متن، به ویژه آن دسته که در برگیرندة برابرنهاده های انگلیسی، با هدف معرّفی کلیدواژه های صحیح از اصطلاحات حقوقی برای مخاطبانی که در صدد تحقیق در متون حقوقی انگلیسی باشند و نیز افزودن تعاریف حقوقی برخی مداخل و ارایة عبارات متناظر عربی در برخی مباحث، از جمله تلاشی است که در جهت نکوتر شدن ویراست دوم صورت گرفت.
همچنین، تکمیل نمایه های موجود، با بازنگری کلّی "نمایة واژه ها و ترکیبات مرتبط با قضا" که با هدف هرچه
فراگیرتر شدن آن انجام شد و همچنین افزودن دو نمایة جدید به انتهای کتاب، یکی تحت عنوان "مرگ هنگام سروده ها" که اشعار بر زبان رانده در ساعات و لحظات بحرانی پایان عمر، توسّط کسانی که به حقّ یا ناحقّ، در شُرُف مسلوب الحیات شدن بوده و در اشعار خود، نزد حاکمان، ابراز ندامت از ارتکاب جرم کرده و یا بر عکس، ضمن تأکید مکرّر بر بیگناهی خویش، تهدید به دادخواهی در روز رستاخیز نموده اند و یا بزرگانی که مزاجشان رو به ناخوشی آورده و به اجل طبیعی، در حال نزع و غلبة احساس فرا رسیدن زمان مرگ بر ایشان، سخنانی حکیمانه، اندرزهایی مشفقانه، مواعظی بلند و نصایحی ارجمند و حقیقت بنیان، به نظم بر زبان آورده اند و دیگری نمایة "ضرب المثل های منظوم مرتبط با قضا" است که حاصل طبع گوهرخیز برخی از صافی خاطران کوی معانی است. نمایه های یادشده از ویژگی های بارز کیفی ویراست دوم است که نگارنده صمیمانه امیدوار است مورد عنایت اهل فضل و ادب قرار گیرد.
تعداد سخنورانی از اهالی کمال و ادب، که از فضیلت شعرگویی نصیبی داشته و دارند، اعمّ از گویندگان مجهول و
یا سخنوران افتاده در گوشة گمنامی[1]، تا اربابان مسلّم سخن و ملوک مُلکِ کلام که هر یک شهرة روزگار، بلکه یگانة زمان و ممتاز دوران خود بوده و گوشه ای از آثار طبع و شمّه ای از چکیدة قلم و سطری از اشعارشان در این صحیفه که مشتمل بر 35 فصل و 113 باب است آورده شده، از چهارصد و پنجاه تن در ویراست نخست، به هزار و صد و سی و سه نفر در ویراست دوم افزایش یافته است.
مضافاً، به منظور اجتناب از اختلاط مطالب جِدّ و هزل، اشعار طنزآمیز مرتبط با موضوع مورد اشاره که صرفاً برای تلطیف روح کتاب و نیز رعایت این توصیة مولانا جلال الدّین بلخی که:
آنـچـنـانـش شــرح کـن انـدر کـلام کـه از آن هـم بهـره یـابـد عقـل عـام
درج گردیده، به صورت پانوشت آورده شده است.
همچنین باید متذکّر شد که انعکاس برخی دیدگاه های شعرا، به ویژه آنهایی که در قالب نقد شاعرانه و یا شطحیّات عارفانه بیان گردیده، به منزلة قابل پذیرش مطلق بودن آنها نیست، بلکه هدف از ذکر، تنها نمایاندن گستردگی حیطة شمول شعر فارسی در مباحث گوناگون مرتبط با علم حقوق است.
امید که به یاریِ تأییدِ باری، در نظر سخن شناسانِ حقوق دان و حقوق دانانِ سخن شناس، که تمیز سره از ناسره در این باب به دقّت نظر و باریک بینی ایشان تعلّق دارد، پیرایة قبول یابد، چرا که همة اجر و پاداشی که منظور نظر این مُصَنِّف که از صمیم قلب باورمند مضمون این بیت برجستة عارف قزوینی است که:
نــویـسـنــده را بـایـدی چـار چـیـز دل و دسـت و افکـار و وجـدان، تمیـز
همانا حُسن قبول این مُصَنَّف است.
در خاتمه، لازم می دانم مراتب سپاس خود را نسبت به فرهیختگانی از جوامع قضات شریف، وکلای محترم دادگستری و دانشجویان برخوردار از ذهن جستجوگر در رشته های مختلف حقوق که پس از مطالعة ویراست نخست این کتاب، از طرق گوناگون، خدمت نگارنده و ناشر فاخر را ارج نهادند، ابراز نمایم.
باید افزود که اینجانب بسیار در بسیار سپاسدار یکی از محرمان صدیق بزم سخنوری، جناب سیّد صادق حسینی اشکوری است که چاپ این اثر از آثار ادراک بلند و در عهدة همّت عالی ایشان بوده که دادِ تحقیق و تتبّع در وادی ذخایر مکتوبِ به یادگار مانده از پیشینیان ما که بعضاً تنها تک نسخه ای خطّی از آنها در کتابخانه های اقصی نقاط جهان موجود است، داده و در راستای اعتلا و شناساندن عظمت زبان فارسی گام های بلند و استوار برداشته اند. باشد که شخص ایشان به یاری و تأییدات پروردگار و در ضمان حفظ آفریدگار، در این راه همچنان پایدار و ماندگار مانند.
خـدای جهـان را هزاران سپاس که گوهر سپردم به گوهرشناس
احمد میرزنده دل
تهران، اسفند ماه یکهزار و چهارصد خورشیدی
[1]-گمنـام شـدم، مـرا حـریـفـان هر نام که می نهند خوب است (غزالی مشهدی - دیوان اشعار - ص 328)